Wanneer nudging niet werkt

16.05.2020

Nudging is een buzzwoord, een modewoord waarvan de betekenis niet altijd even duidelijk is. Wikipedia omschrijft nudging als ‘een gedragspsychologische motivatietechniek waarbij mensen subtiel worden gestimuleerd om zich op een gewenste wijze te gedragen’. 
In de mobiliteitssector wordt nudging vaak beschouwd als een mirakeloplossing om een gedragsverandering te realiseren, zowel richting duurzame mobiliteit als naar een meer verkeersveilig gedrag.

 

De beruchte pianotrap

Het bekendste voorbeeld van nudging is de zogenaamde pianotrap in een metrostation in Stockholm (Zweden). Door de treden van de trap het uitzicht te geven van pianotoetsen, worden reizigers gestimuleerd om de trap te gebruiken in plaats van de roltrap. En niet enkel het uitzicht van de trap is bijzonder, want bij het betreden produceren de toetsen ook effectief geluid (muziek is in de meeste gevallen toch een trap te ver) en zo combineer je nudging met een ander modewoord: gamification. 
Deze nudge werkt op korte termijn, de eerste keer gaat iedereen de treden wel eens proberen. Op langere termijn kan deze nudge een negatief effect hebben: “alweer dat gejengel”. Niet enkel gaan mensen die vroeger de roltrap namen terug voor de roltrap kiezen, maar ook mensen die bewust voor de trap kozen, nemen nu hun toevlucht tot de roltrap. In die zin kan je beweren dat dit niet echt een goede nudge is, wegens niet subtiel genoeg.

 
Pianotrap Stockholm. Bron: KJ Vogelius op Flickr

Foto: KJ Vogelius op Flickr

 

 

 

Een ander voorbeeld van nudging, namelijk gamification als wachtverzachter aan de Antwerpse voetgangerslichten, lijkt op langere termijn ook geen effect te hebben. Aan het kruispunt met de Nationalestraat krijgen wachtende voetgangers quizvraagjes en weetjes. Op die manier lijkt de wachttijd minder lang en wil de wegbeheerder roodlichtnegatie vermijden. Een vergelijkbaar voorbeeld is de aftelklok (die de seconden tot het groen wordt weergeeft). Het element gamification wordt daarbij vervangen door informatie: de resterende wachttijd. Ook hier werden negatieve effecten opgemerkt: als de wachttijd te lang is, neemt de roodlichtnegatie weer toe.

 

 

 

 

 

Nudging werkt niet voor duurzaam mobiliteitsgedrag (of toch niet optimaal)

Nudging komt overgewaaid uit de Verenigde Staten, waar het dient als vervanging van wet- en regelgeving. In plaats van iets te verbieden of verplichten, laat de overheid keuzevrijheid aan de burger en gaan we de burger ‘verleiden’ tot het gewenste gedrag. Maar om een gedragsverandering richting duurzame mobiliteit te krijgen werkt nudging niet.

Mensen met een vaste gewoonte veranderen hun gedrag niet. Wie altijd het rode licht negeert, zal niet omwille van een wachtverzachter braaf blijven wachten tot het licht op groen springt. Nudging heeft dus vooral een effect bij mensen die een minder uitgesproken mening of voorkeur hebben.

Nudging is vooral geschikt om eenmalige gedragsveranderingen te realiseren. De eerste keer neem je de pianotrap of los je een quizvraag op. Maar je gaat het niet elke dag doen. Een gratis openbaarvervoerticket zorgt er wel voor dat mensen eenmalig het openbaar vervoer nemen, maar de volgende keer zitten ze opnieuw in de auto.

Waarom is het zo moeilijk om mobiliteitsgedrag te veranderen?

Een eerste factor is dat mobiliteitsgedrag heel vaak gewoontegedrag is. Je koos voor een bepaalde woonplaats. Bij de eerste verplaatsing naar het werk of school maakte je een keuze en meestal verandert die daarna niet meer: die auto staat voor je deur of je hebt een jaarabonnement openbaar vervoer. 

Een tweede belangrijk element is dat we niet de volledige financiële kost van onze (woon-werk)verplaatsing dragen. Dat is zo wanneer werknemers met een salariswagen rijden of over gratis parking op de werkplek beschikken. Zelfs al is dat niet het geval, dan hebben ze nog steeds financieel voordeel doordat ze niet zelf opdraaien voor de externe kosten die het gevolg zijn van hun mobiliteit (zoals congestie, milieukosten of verkeersveiligheid). Met een nudge kun je misschien een gedragsverandering bewerkstelligen, maar die is niet opgewassen tegen deze financiële voordelen en dus van korte duur.


De juiste nudge op het juiste moment

Enkel dankzij een goede timing kan een nudge werken. Het juiste ogenblik is een scharniermoment: wanneer je van werk verandert of net bent verhuisd naar een nieuwe gemeente. Daar kun je als werkgever of als gemeentebestuur perfect op inspelen door op dat ogenblik gepersonaliseerde informatie te geven of een probeerabonnement aan te bieden.
Ook langdurige wegenwerken kunnen zo’n scharniermoment zijn. Binnenkort gaat de werf van de eeuw, de Oosterweelwerken, volop van start en dat is een perfecte gelegenheid om een duurzame gedragsverandering te realiseren. Enige voorwaarde is dat op de alternatieven, het openbaar vervoer en de fietssnelwegen, tijdig op punt staan. Zoniet, bestaat het gevaar dat iedereen terug naar de auto gaat grijpen. 

Dit artikel is geschreven voor de coronacrisis losbarstte. De coronacrisis is ook zo'n scharniermoment dat we moeten aangrijpen om de openbare ruimte op een andere manier te verdelen en een duurzame gedragsverandering te realiseren. Lees meer over de kansen die de coronacrisis ons biedt: Verover de ruimte.


Met verleiden, nudgen of gamification alleen komen we er niet. Een spreekwoordelijke stok (zoals een kilometerheffing) zal een veel groter effect op het menselijk gedrag hebben, maar vaak is een hefboom (zoals wegenwerken) voldoende om een duurzame gedragsverandering te realiseren.